Hagar Roijackers over het Natuurnetwerk Brabant | 46 Bouwinvest streeft naar Impact Fund | 62 Tilburg: 36.000 nieuwe inwoners tot 2040 | 70 HET VERANDERINGSPROCES VAN EEN PROVINCIE EDGE Eindhoven (MVSA Architects)
2 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2
3 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Brabant is écht in ontwikkeling VOORWOORD In het Brabant van 2022 zien we welvaart als gevolg van ondernemingslust, prachtige natuurgebieden waaronder de Peel, de Maashorst en het Van Gogh-park en vestingsteden waar het prettig wonen is. En toch zijn de ruimtelijke opgaves in Brabant zijn groot: er is een flink woningtekort en er is toenemende vraag naar bedrijfsruimte. Hoe moet de Brabantse leefomgeving er in 2050 uitzien? En wat moeten we in 2030 al voor elkaar hebben om dat toekomstperspectief te verwezenlijken? We gingen erover in gesprek met onder andere gedeputeerden Eric Ronnes en Hagar Roijackers. Wethouder Bas van der Pol legt uit hoe Tilburg de 36.000 nieuwe inwoners die men voor 2040 verwacht, gaat huisvesten en tegelijkertijd inzet op vergroening. Dat hij zich niet in dezelfde luxe positie als Directeur Stedelijke Ontwikkeling in Breda Bas van Rijsbergen bevindt, is een understatement. Breda heeft met de beschikking over 150 hectare nog te ontwikkelen binnenstedelijk gebied duidelijk een unieke positie. Voor uitdagingen als hierboven omschreven zetten de in Brabant actief zijnde marktpartijen hun beste beentje voor. De ambities, de ervaring en de oplossingen geven het vertrouwen dat het goed komt. Of eigenlijk, dat het nóg beter wordt in Brabant. We nemen u graag mee op reis door deze fantastische provincie.
4 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Brabant in ontwikkeling 2022 is een uitgave van: XYTO Media Van Benthuizenlaan 1 1701BZ Heerhugowaard 072-8200600 www.xyto.nl Directie Richard van den Bos Stefan Mol Projectmanagement Bo van der Meij bo@xyto.nl Redactie Marieke Pool | tekstpunt• Vormgeving BizzieBee Creative Communications Fotografie Margret Tielemans Financiële administratie Jolanda Eyzinga Media acquisitie Maikel van Mierlo en Sabrina Stienen In deze uitgave 10-13 BREDA IS STERK EN VEERKRACHTIG 22-25 VANWONEN BREIDT UIT NAAR NOORD-BRABANT 14-17 EINDHOVEN, SPECIALER DAN OOIT
5 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 VERDER IN DIT NUMMER: Tilburg kiest voor verdichting 6 | Wethouder Danny Dingemans over het Suikerentrepot ‘Bouwwerken die in aanmerking komen voor transformatie, bevinden zich vaak op locaties die niet direct voldoen aan de normen van een woonlocatie’ 18 | Voor NBU zijn alleen moeilijke puzzels uitdagend genoeg 26 | Inspirerende en duurzame leefomgevingen bedenken en ontwikkelen, dat is de passie van AM 30 | De belangrijkste ambitie van Ballast Nedam Development is het maken van gezonde woonomgevingen voor mens en dier 34 | Serieuze groeiambitie in driehoek Breda-Den Bosch-Eindhoven door Constructif 42 | Groen Ontwikkelfonds Brabant werkt sinds 2014 aan een robuust en aaneengesloten natuurnetwerk in Brabant 46 | In het Zuiden van het land realiseert Dura Vermeer Bouw Zuid omgevingen waar geluk en gezondheid voorop staan en waar alles en iedereen met elkaar verbonden is 54 In gesprek met Erik Ronnes over de toenemende vraag aan woningen en bedrijfsruimte 58 | Trudo is altijd op zoek naar mogelijkheden 62 | De stedelijke ontwikkeling van Tilburg kwam zo’n 200 jaar geleden op gang met de aanleg van de Rijksweg Tholen-Grave 70 38-41 BERGHEGE EN HEERKENS IS SAMEN MEER DAN EEN OPTELSOM 50-53 BAM WONEN MAAKT AANGENAAM WONEN TOEGANKELIJK VOOR IEDEREEN 66-69 LAAT PENSIOENFONDSKAPITAAL WERKEN VOOR DE BOUWOPGAVE 70-73 SAMENWERKEN IS HET OVERKOEPELENDE WOORD
6 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Tilburg in ontwikkeling Piushaven (Jostijn Ligtvoet)
B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 7 In 1863 werd Tilburg bereikbaar per spoor en er kwam een werkplaats voor “herstellingen voor rollend materieel”. Intussen was de textielindustrie op stoom gekomen. In rap tempo ontwikkelde de stad zich tot een dichtbevolkt woon-werk gebied. Met een textielindustrie die uitgroeide tot de grootste van Nederland. De tot dan toe vooral agrarische gemeenschap transformeerde tot een industriestad. Vanaf midden 19e eeuw tot de jaren 20 van de vorige eeuw groeide de stad met zo’n 50.000 inwoners. In 1917 kwam het gemeentebestuur met het “Algemeen Uitbreidingsplan voor Tilburg”. Het plan ging uit van een ringbanenstelsel rond de oude stad en verdere verdichting. Ook werden onder andere de verbindingen via het kanaal en Piushaven opgenomen. Het plan gaf ruimte voor circa 100.000 inwoners. Dit aantal werd na de Tweede Wereldoorlog bereikt. Als basis voor de wederopbouw werd vervolgens het “Uitbreidingsplan in Hoofdzaak” opgesteld, dat uitging van 200.000 inwoners in het jaar 2000. In de wederopbouwperiode kwamen buiten de ringbanen grote stadsuitbreidingen, industrieterreinen en voorzieningen zoals de universiteit. Ook waren er, door de opkomst van de auto, infrastructurele doorbraken in de oude stad. Een verstedelijkingsproces dat rond 1970 volop zichtbaar was in de stad. Juist op het moment van de teloorgang van de textielindustrie, het proces van ontzuiling en de afnemende invloed van de katholieke kerk. Het was een belangrijk keerpunt in de sociaalmaatschappelijke en economische positie van de stad. DE STEDELIJKE ONTWIKKELING VAN TILBURG KWAM ZO’N 200 JAAR GELEDEN OP GANG MET DE AANLEG VAN DE RIJKSWEG THOLEN-GRAVE. DEZE RIJKSWEG MAAKTE TILBURG NIET ALLEEN ONDERDEEL VAN EEN GROTER GEHEEL, MAAR MARKEERDE OOK EEN CENTRALE PLEK VOOR BESTUUR EN HANDEL, IN HET NETWERK VAN LINTEN EN BUURTSCHAPPEN.
8 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Om verpaupering te voorkomen, zijn veel van deze industriële plekken vanaf de jaren tachtig getransformeerd tot woongebieden. Dat bleek een unieke kans voor versterking van de woonfunctie in de stad. Maar ook een belangrijke bewustwording van het cultuurhistorisch erfgoed en het DNA van Tilburg. Dit komt met name tot uitdrukking bij gebiedsontwikkelingen zoals die van de Piushaven en Spoorzone Tilburg. Deze plekken zijn een broedplaats voor ondernemen, ontspannen en ontmoeten. En het zijn belangrijke identiteitsdragers. Hier leeft het collectief geheugen van de stad voort. De geplande ontwikkelingen van Tilburg in de komende 20 jaar zijn in drie categorieën te verdelen: 1. Doorontwikkeling van de dynamische binnenstad De zone Piushaven-Binnenstad-SpoorzoneKenniskwartier vormt het dynamische binnenstedelijke kerngebied van Tilburg. Het vormt een dwarsdoorsnede van de stad, tussen de parken Moerenburg en Stadsbos013. De ontwikkeling van de Piushaven is grotendeels afgerond en die van de binnenstad en de Spoorzone Tilburg zijn in volle gang. De nieuwe ontwikkelingen zullen vooral in het ‘Kenniskwartier’ plaatsvinden: het gebied tussen het Spoorpark en het Stadsbos. Dit wordt de grootste binnenstedelijke gebiedsontwikkeling van Tilburg de komende 20 jaar. Het is zelfs een van de 14 grootste ontwikkellocaties in Nederland. Naast een ambitie om hier minimaal 7.000 woningen te realiseren, wil Tilburg hier haar nieuwe economie verder ontwikkelen. De visie is een nieuw ecosysteem, waarin kennisinstellingen en het bedrijfsleven de krachten bundelen op het snijvlak van innovatie en menselijk gedrag. Mindlabs in de Spoorzone is een van de eerste stappen in dit proces. Uiteindelijk is het doel dat met name in dit gebied de positie van Tilburg in het ‘Stedelijk Netwerk Nederland’ zichtbaar wordt. Dit gebied speelt een sleutelrol in het verwezenlijken van onze grotere ambities, waarin we regionaal steeds nauwer samenwerken; vooral met Breda in het “Verstedelijkingsakkoord SRBT” (Stedelijke Regio Breda – Tilburg). 2. Verbetering van naoorlogse stadswijken In de naoorlogse wijken in Noord, West en Zuid is de sociaal-maatschappelijke problematiek het meest uitgesproken. De woningvoorraad bestaat voor een groot deel uit sociale huurwoningen en delen van deze wijken scoren zeer laag op sociaalmaatschappelijk gebied. Hier is ruimte voor verdichting. Ook werkt de gemeente Tilburg samen met vele partners aan het verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving waarbij wordt gekeken naar sociaal-maatschappelijke en ruimtelijk-fysieke vraagstukken. Kempentoren Spoorpark (Jostijn Ligtvoet) Tilburg Noord (Dolph Cantrijn) Ontwerp Mindlabs Spoorzone Tilburg van Ector Hoogstad Architecten
9 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 3. Dorpen en buitengebied Bij de gemeente Tilburg horen ook drie dorpen: Berkel-Enschot, Udenhout en Biezenmortel. Samen met de kernen Haaren, Oisterwijk en Moergestel maken ze deel uit van een uniek gebied, met de werktitel ‘Oostflank SRBT’. Voor dit gehele gebied, met een omvang van meer dan 7.000 hectare, maken gemeente Tilburg en gemeente Oisterwijk samen een plan. De ontwikkeling van het landschap staat hierbij centraal. Om de NATURA-2000 gebieden (Loonse & Drunense Duinen, Leemkuilen en Kampina) verder te versterken en met elkaar te verbinden, willen de gemeenten in dit gebied tenminste 500 hectare nieuwe natuur ontwikkelen. Daarnaast liggen er kansen om de mobiliteit te verduurzamen, met onder andere een nieuw NS-station bij Berkel-Enschot of Udenhout. Vanuit de ambities voor Landschap & Mobiliteit wordt de woningbouwopgave in dit gebied nader uitgewerkt. Samen moeten deze drie ontwikkelrichtingen bijdragen aan een visie op Tilburg in 2040 als volwaardig onderdeel van Stedelijk Netwerk Nederland. Een stad die alles te bieden heeft: van economische dynamiek, kansen voor iedereen tot gezonde en diverse woon- en verblijfsomgevingen. Maar ook een stad die vooral typisch Tilburg blijft: gezellig, vernieuwend, daadkrachtig en altijd met die ‘zachte G’. Lochal Spoorzone Tilburg (Gerdien Wolthaus Paauw) Biezenmortel (Gerdien Wolthaus Paauw) Spoorzone Tilburg (Dolph Cantrijn)
10 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Bas van Rijsbergen
11 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 WIE DE OMGEVINGSVISIE VAN BREDA BESTUDEERT, LEEST DAT DE STAD EEN GEZONDE AMBITIE HEEFT. BREDA IS GRENZELOOS, GASTVRIJ EN GROEN EN WIL DAT NADRUKKELIJK OOK BLIJVEN. DAARVOOR ZIJN ER IN 2040 MEER WONINGEN, EEN GOEDE INFRASTRUCTUUR, EEN TOEGANKELIJK EN BETAALBAAR OPENBAAR VERVOER EN GENOEG BANEN GEREALISEERD. IN 2040 IS BREDA AL JAREN DE EERSTE STAD IN EEN PARK, WAARMEE DE STAD DOELT OP HAAR LIGGING IN HET VITALE BUITENGEBIED VAN DE REGIO. DAARNAAST IS EN BLIJFT BREDA EEN STAD DIE OPEN STAAT VOOR IEDEREEN, WAAR IEDEREEN KAN MEEDOEN EN WAAR WINKELS, WERK, ONDERWIJS, ZORG, SPORT EN CULTUUR BEREIKBAAR ZIJN VOOR ELKE BREDANAAR. Breda Sterk en Veerkrachtig
12 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 reda is een grenzeloze stad. We zijn de poort naar België, we hebben een HSL-station en liggen op een kruispunt van verschillende snelwegen,’ verklaart Directeur Stedelijke Ontwikkeling Bas van Rijsbergen de eerste van de drie pijlers van de omgevingsvisie. ‘Breda ligt middenin het groen én heeft de kwaliteit van leven hoog in het vaandel staan. Die ligging helpt, maar we werken ook hard aan het versterken van die kwaliteit. Zo zijn we op dit moment een rivier dwars door de stad aan het graven. De kades van deze rivier worden opgebouwd uit baksteen en mortel waar groen op groeit en bomen in kunnen wortelen. Verder wil ik graag benadrukken dat Breda een ongedeelde stad wil zijn. Een stad waarin iedereen gelijke kansen krijgt, in welke wijk of in welk dorp je ook woont. Op dit moment zijn er wijken aan de noordkant van de stad waar nog flink wat uitdagingen liggen. Hier zien we ten opzichte van andere delen van onze stad ongewenste verschillen in gezondheid, sociaalmaatschappelijke status en financiële situaties.’ Hoe Breda haar grenzeloosheid, gastvrijheid en groene positie handhaaft dan wel uitbreidt? Middels groei. GROEIOPERATIE DRAAGT BIJ AAN DE ONGEDEELDE STAD ‘Met 150 hectare nog te ontwikkelen binnenstedelijk gebied hebben we een unieke positie. Het geeft ons de gelegenheid 25.000 woningen voor 35.000 bewoners te realiseren. Een enorme opgave waarin we uiteraard ook vraagstukken als mobiliteit en groen meenemen en de groei inzetten als kans op het verbeteren van die vraagstukken. De groeioperatie moet de stad letterlijk verbinden zodat in 2040 iedere Bredanaar in een korte tijd naar zijn werk in de stad kan reizen en kinderen zelfstandig naar school of de sportclub kunnen lopen of fietsen.’ BETAALBAAR WONEN De grootste uitdaging van dit moment is de betaalbaarheid van woningen. Breda is populair, de vraag is hoger dan het aanbod. Dat zorgt voor prijsstijgingen gelijkwaardig aan die van een stad als Rotterdam. ‘Naast deze prijsstijgingen kampen we ook met bouw- en energiekosten die de pan uit rijzen. Kunnen we straks de mensen die in de stad werken ook betaalbaar laten wonen? We
13 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 verwachten dat we met de bouw van 25.000 woningen de prijzen van woningen enigszins positief kunnen beïnvloeden. Daarnaast maken we met deze woningen een enorme duurzaamheidssprong. In een nul-op-demeter woning is de hoogte van energieprijzen niet langer relevant. De begrenzing van de huurprijzen daarbij opgeteld, verwacht ik dat we een stabielere huizenmarkt creëren.’ VAN ACHTERSTAND NAAR VOORSPRONG Bas van Rijsbergen vertelt dat Breda de afgelopen jaren al flink wat stappen heeft gezet. De aankoop van dertig hectare grond van de voormalige suikerfabriek, pal naast het HSL-station, is hier een voorbeeld van. De gemeente verwacht de grond eind dit jaar in de markt zetten. Hoe het komt dat Breda meer ruimte heeft voor transformatie dan de gemiddelde andere stad? ‘We zijn in 2012 bijna failliet gegaan. Als gevolg hiervan zijn er achterstanden in de ontwikkeling van de stad ontstaan die ons nu juist een voorsprong geven. Daarnaast richten we ons op het versnellen van procedures. In 2019 al hebben we de 100 dagenaanpak ingevoerd. Door nadrukkelijk de samenwerking met partijen te zoeken in de ontwikkeling van een gebied hebben we het verkenningsproces van gemiddeld vierhonderd naar honderd dagen kunnen terugbrengen. Of we ook het vergunningstraject kunnen versnellen? Dat ligt wat ingewikkeld, omdat we hier rekening moeten houden met wettelijke regels en termijnen.’ EEN BREDE ECONOMISCHE ORIËNTATIE ‘Breda is van oudsher een MKB-stad. We staan niet bekend om één enkel onderscheidend economisch profiel zoals Eindhoven, maar zijn juist breed economisch georiënteerd. En dat trekt een diversiteit aan ondernemers aan. In deze brede oriëntatie vallen de ondernemers die zich richten op toegepaste technologie en creativiteit nadrukkelijk op. Dat heeft vanzelfsprekend te maken met het creatieve onderwijs, de bereikbaarheid van de stad en de vooruitstrevende gebiedsontwikkelingen.’ De Directeur Stedelijke Ontwikkeling benadrukt afsluitend de intensieve samenwerking met gemeente Tilburg. ‘Samen met alle omliggende gemeenten zijn we goed voor een stedelijke regio met een miljoen inwoners. We zijn het deze inwoners verplicht dit gebied optimaal te ontwikkelen zodat de potentie van de hele regio tot wasdom kan komen.’
B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 14
15 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Eindhoven, specialer dan ooit
16 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 BRABANT BLIJVEND IN HET VIZIER MVSA is een internationaal opererend architecten- en ontwerpbureau met een heldere missie: het creëren van architecturale oplossingen die het welzijn van gebruikers verbeteren. Deze oplossingen voegen zowel functionele als emotionele waarde toe, zijn innovatief en spannend, zijn toekomstbestendig en duurzaam en passen binnen de planning en het budget. ‘We zetten als bureau onze tanden in een diversiteit aan opdrachten. We hebben de iconische ING bank op de Zuidas ontworpen, doen veel grootschalige woningbouw en hebben het station van Rotterdam en het Haga ziekenhuis mogen realiseren. En ook de provincie Brabant en heel specifiek gemeente Eindhoven heeft onze focus. Met de groeiende High Tech Campus en de automotive technologie verdient deze regio alle aandacht.’ EDGE EINDHOVEN EDGE Technologies heeft MVSA de kans gegeven deze belofte waar te maken. De vastgoedorganisatie heeft het bureau gevraagd het ontwerp van EDGE Eindhoven te maken. En zo geschiedde. EDGE Eindhoven gaat een opwindend nieuw leven inluiden op een locatie waar voorheen alleen een parkeergarage gesitueerd was. Aan de plek zal het niet liggen: EDGE Eindhoven komt aan de rand van de historische binnenstad en ligt hiermee vlakbij het treinstation. En ook de gebouwen zelf -EDGE Eindhoven bestaat uit twee delen- zullen bijdragen aan de levendigheid binnen de Spoorzone. ‘De twee EDGE-gebouwen zorgen met hun ontwerp en functie voor de gewenste reuring. EDGE bestaat uit een markante woontoren van zeventig meter hoog en capaciteit voor 175 appartementen. Het L-vormige state-of-the-art kantoorgebouw past daar als een puzzelstuk omheen. In de plint komt ruimte voor horeca en retail en in samenwerking met Zus zorgen we voor een aantrekkelijk landschap, compleet met een openbare doorgang naar het station en een route naar de rivier de Dommel. Zo creëren we een levendige werkplek waar je tevens kunt ontmoeten, sporten, eten en recreëren. Voor jong talent is deze combinatie cruciaal. Zeker in deze tijd waarin ook veel vanuit huis wordt gewerkt.’ GROOT, LICHT EN FLEXIBEL De multifunctionele ontwikkeling gaat 25.000 m2 kantoorruimte en 14.500 m2 woonruimte opleveren. ‘Omdat onze opdrachtgever graag grote kantoorruimtes aan haar huurders wil aanbieden, werd het onze uitdaging om grote vloeroppervlakken te creëren zonder daarbij te vervallen in het ontwerp van een lang, solide ogend gebouw. Die uitdaging hebben we weten te tackelen. We hebben de massa visueel weten te doorbreken door in plaats van ‘TOEN IK IN BEGIN JAREN 90 VAN DE UNIVERSITEIT IN EINDHOVEN KWAM, WAS HET VOOR ARCHITECTEN EN VORMGEVERS VANZELFSPREKEND OM NAAR ROTTERDAM OF AMSTERDAM TE GAAN. DÁÁR GEBEURDE HET NAMELIJK. IN DE RANDSTAD ONTMOETTE EN CREËERDE JE ARCHITECTUUR. TEGENWOORDIG IS ER ALLE REDEN OM VOORAL IN DEZE PROVINCIE TE BLIJVEN. BRABANT IS LEVENDIG EN EINDHOVEN LOOPT VOOROP. HET IS FANTASTISCH OM DAAR AAN BIJ TE MOGEN DRAGEN,’ ALDUS IR. WOUTER THIJSSEN, ARCHITECT EN DIRECTEUR VAN MVSA.
17 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 één deel, drie verspringende kantoordelen te creëren. Deze delen zijn met twee transparante elementen -een kantoorzone en een atrium- aan elkaar verbonden. Het natuurlijke landschap en de gevels van het gebouw lopen gewoon door in het atrium. Met deze ingreep wordt EDGE Eindhoven opengesteld voor de lokale gemeenschap.’ Een andere overweging bij de inrichting van het kantoor was flexibiliteit. In plaats van één kern heeft het kantoorgebouw er drie. Dit maakt het ontwerp inherent veelzijdig: het kan worden verhuurd als een hele verdieping, als onderdeel van een verdieping of zelfs als een van de drie afzonderlijke volumes, omdat elk zijn eigen kern heeft. SPECIALER DAN OOIT Thijssen benadrukt content te zijn met deze mooie opdracht in regio Brabant. ‘Eindhoven is waanzinnig ambitieus. Deze ambitie past -mede vanwege de schaalgrootte en het gewenste kwaliteitsniveau- erg goed bij ons bureau. We barsten van de referenties voor hoogbouw in binnenstedelijke gebieden. Daar zijn we met al onze ervaring in andere stadsharten gewoon goed in. Het is mooi om bij te mogen dragen aan de architectuur van Eindhoven. Het is een interessante contradictie: de plek waar ik na mijn studie ben vertrokken, is nu een plek waar we met trots meebouwen aan opvallende en prachtige architectuur. Eindhoven is specialer dan ooit.’
18 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Het Suikerentrepot, wonen in cultureel erfgoed Sfeerimpressie van het Suikerentrepot
19 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 e voormalig eigenaar en gemeente Moerdijk hebben met zorg gezocht naar een passende functie voor het gebouw. Deze is inmiddels gevonden: eind dit jaar wordt gestart met de transformatie van de gesloten opslagplaats naar een plek waar Standaarbuitenaren prachtig en met de focus op het buitenleven kunnen wonen. Het markante gebouw ligt direct aan de jachthaven en biedt uitzicht over het water en de weilanden aan de overzijde. De loods heeft een geklonken staalconstructie en smalle raamopeningen op de verdieping die het monument een bijzonder karakter geven. In het ontwerp is gekozen het monument zoveel mogelijk in tact te laten, maar om de woonfunctie mogelijk te maken, worden nieuwe gevel- en dakopeningen gecreëerd in het zelfde gelijkmatige ritme als de huidige ramen op de verdieping. Zo blijft de karakteristiek van het gebouw behouden. In totaal worden er 44 appartementen in het gebouw gerealiseerd. We praten met Danny Dingemans, wethouder gemeente Moerdijk, Maaike Westinga, architect-directeur bij TenBrasWestinga, Hans Nieuwenhuis, directeur projectontwikkelaar Ridge en Mitchell van der Meer, mede-eigenaar van projectontwikkelaar Blue-House over dit bijzondere project. UITDAGINGEN VAN TRANSFORMATIEPROJECTEN Hans Nieuwenhuis van Ridge, specialist in woningbouw en zorg, bijt het spits af: ‘We hebben een voorkeur voor het aankopen en transformeren van monumentaal vastgoed. Het is prachtig om een historisch gebouw een nieuwe bestemming te geven. Het Suikerentrepot is gezien haar leeftijd en de beschadigingen als gevolg van gebeurtenissen uit het verleden -denk aan de kogelgaten die in WOII zijn veroorzaakt- een zeer interessant project met een overdaad aan beleving. Toen we het gebouw overnamen, besloten we het idee van de vorige eigenaar om hier woningen te realiseren uit te werken met de architect en met de gemeente in een ontwikkeltraject te stappen. Inmiddels zijn de eerste woningen verkocht en we verwachten nog dit jaar te gaan bouwen.’ Wethouder Danny Dingemans geeft aan dat dit soort trajecten bijzondere uitdagingen kent. ‘Bouwwerken die in aanmerking komen voor transformatie, bevinden zich vaak op locaties die niet direct voldoen aan de normen van een woonlocatie. Denk aan milieucirkels van nabijgelegen bedrijven en aan een tekort aan parkeergelegenheid. Omdat de gemeente van mening is dat erfgoed duurzaam in stand moet worden gehouden, hebben we bij de transformatieplannen inzake het Suikerentrepot direct aangegeven HET SUIKERENTREPOT IN STANDDAARBUITEN IS IN 1924 GEBOUWD EN TOT 2000 ALS OPSLAGPLAATS GEBRUIKT VOOR DE SUIKER DIE IN DE FABRIEKEN IN DE BUURT GEPRODUCEERD WERD. VANAF HET BEGIN VAN DEZE EEUW VERDWENEN VEEL TRADITIONELE SUIKEROPSLAGPLAATSEN DOOR DE KRIMP VAN DE SUIKERINDUSTRIE. HET SUIKERENTREPOT VAN STANDDAARBUITEN IS EEN VAN DE TWEE LAATSTE OVERGEBLEVEN DEPOTS EN IS TOEGEVOEGD AAN DE RIJKSMONUMENTENLIJST. Hans Nieuwenhuis, Mitchell van der Meer en Maaike Westinga
20 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 dat we achter een woonfunctie staan. Ridge heeft vervolgens plannen overlegd waaruit een duidelijk respect voor de monumentale waarde van het pand bleek.’ AANDACHT VOOR BUITENLEVEN ‘Begin 2021 is Blue-House op de rijdende ontwikkeltrein gesprongen,’ vult Mitchell van der Meer aan. ‘Ons bedrijf werkt in verschillende trajecten nauw samen met Ridge. Wij bieden in dit project extra denkkracht en handjes om de ontwikkeling versneld van de grond te krijgen. Dat wordt ook tijd, want de eerste plannen lagen in 2006 al op tafel. Opvallend aan het Suikerentrepot is de aantrekkelijke binnentuin die niet alleen voor de bewoners, maar ook voor geïnteresseerden in de historie van het Suikerentrepot toegankelijk is. Even opvallend is de verbinding met het water. Het terrein aan de waterzijde wordt zo ingericht dat het trapsgewijs richting het water loopt en de kade op een natuurlijk manier wordt verbonden met de steiger van de jachthaven. Zodra 80% van woningen is verkocht en Bouwgarant haar certificaat ten behoeve van de kopersbescherming afgeeft, starten we met bouwen. Naar verwachting is dat in de periode tussen oktober en december.’ OPEN KARAKTER Het ontwerp laat zien dat de kopgevels van het Suikerentrepot grote openingen krijgen die toegang bieden tot de binnentuin. De monumentale kolommen in het project krijgen een nieuwe functie: in het verleden droegen ze de grote loopbrug voor het laden en lossen van de suiker, straks dragen ze de loopbruggen die toegang bieden tot de woningen op de verdieping. Maaike Westinga: ‘Het gebouw was als opslaglocatie heel gesloten. Om het Impressie Suikerentrepot
21 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 gebouw open en toegankelijk te maken, hebben we in het ontwerp op de begane grond nieuwe openingen gemaakt en de bestaande kleine ramen hoger in het pand verlaagd tot Franse balkons. De belangrijkste ingreep voor voldoende daglicht doen we echter in het dak. Door dakkapellen te plaatsen -die je overigens vanaf het maaiveld niet ziet- is het mogelijk om het pand in drie verdiepingen in te delen. Voor daglichttoetreding in de binnentuin werken we het dak deels open zodat de zon (en de regen) vrij spel krijgt.’ FOCUS OP DUURZAAMHEID Hoewel bij transformaties minder strenge eisen dan bij nieuwbouw worden gehanteerd, streeft het team van het Suikerentrepot toch naar een zo duurzaam mogelijke transformatie. Materialen worden waar mogelijk hergebruikt, de binnengevels en de loopbruggen worden van hout, er komen zonnepanelen op het dak, de warmwatervoorziening en verwarming worden aangestuurd door warmtepompen en er komen voldoende laadpunten voor elektrische auto’s. ‘In de vorige eeuw werd dit gebied gekenmerkt door haar suikerproductie,’ vertelt de wethouder afsluitend. ‘en het Suikerentrepot was een markerend gebouw voor deze omgeving. Het behoud van dit gebouw is daarom erg belangrijk. Ik ben van mening dat de architect en de ontwikkelaars een mooi en inclusief plan hebben neergelegd dat past bij het bescheiden en charmante karakter van Standdaarbuiten. Met dit plan maken ze bijzonder wonen en de instandhouding van erfgoed mogelijk.’ Sfeerimpressie van een woonkamer
22 GEBIEDSONTWIKKELAAR VANWONEN RICHTTE ZICH TEN TIJDE VAN HAAR OPRICHTING - NU VIJF JAAR GELEDEN - MET NAME OP DE MARKT IN HET NOORDOOSTEN VAN ONS LAND. DE AMBITIES VAN DEZE JONGE ONTWIKKELAAR REIKEN ECHTER VERDER DAN DIT DEEL VAN NEDERLAND. MET VIER VESTIGINGEN -IN ZWOLLE, GRONINGEN, UTRECHT EN NIJMEGEN- IS HET BEDRIJF KLAAR OM HET GROS VAN DE NEDERLANDSE PROVINCIES TE BEDIENEN. Brabant, let op: VanWonen komt eraan! B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2
23 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 aarom nu ook de focus op provincie Noord-Brabant wordt gericht? ‘Dat heeft alles te maken met de imposante groei van deze provincie,’ vertelt ontwikkelingsmanager Jochem van Uden. ‘Voorheen hadden we het over de vier grote steden, inmiddels kunnen we beter spreken over de grote vijf. En niet alleen in de Brainport-regio is de markt booming, ook in de rest van Noord-Brabant heerst er een enorme groei. Reden genoeg voor VanWonen om hier een team op te zetten.’ Dat van een groot deel van dit team de roots in Brabant liggen, is geen toeval. We spreken met drie teamleden: projectontwikkelaar Peter Diepenhorst en ontwikkelingsmanagers Bart Arts en eerdergenoemde Jochem van Uden. GEPOKT EN GEMAZELD ‘Vijf jaar geleden startte VanWonen met een team van twaalf mensen. Inmiddels zijn we met bijna zeventig collega’s. In 2021 waren we goed voor de verkoop van 902 woningen. De ambitie van dit jaar is om duizend woningen te realiseren. Door deze woningverkopen moeten we aan de voorkant onze pijplijn weer vullen met nieuwe locaties, nieuwe ontwikkelingen. We zetten er vol op in om een deel van deze acquisities in Brabant te realiseren,’ vangt Bart Arts aan. ‘Ons team kent de regio goed en heeft nauwe contacten met lokale partijen. Anders gezegd: we zijn gepokt en gemazeld in het Brabantse en dat is fijn, want ook al is de vastgoedmarkt groot en altijd in beweging, ook hier vinden we aansluiting met onze visie om woningen en leefomgevingen voor de gezondste generaties te realiseren.’ MEER DOEN DAN MOOIE DINGEN MAKEN De woningnood. De stikstofcrisis. De energie- en materialentransitie. Het zijn spannende tijden in vastgoedland. ‘Wij proberen het wat minder spannend te maken. Dat doen we door met gemeenten en de directe omgeving in contact te treden. Dat doen we door zo duurzaam mogelijk te ontwikkelen en dat Impressie nieuwbouw De Vierlander met op de voorgrond ‘de paddestoel’ Jochem van Uden, Ontwikkelingsmanager VanWonen
24 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 doen we door zo snel mogelijk te bouwen,’ vult Jochem van Uden aan. ‘Gebiedsontwikkeling is niet alleen een project neerzetten, het is vooral ook meerwaarde zoeken voor het gebied. Wat dat betreft zijn we beslist geen traditionele ontwikkelaar. Wij maken ons hard voor verduurzaming. We hanteren daarvoor ons eigen duurzaamheidsmanifest, waarin we voor onszelf de lat elk jaar hoger leggen. En duurzaamheid gaat dan niet alleen over het maken van energieneutrale woningen, maar ook over sociale duurzaamheid en bewonersparticipatie. Het bevorderen van sociale cohesie staat hoog op onze agenda. Dat uit zich onder meer in het meenemen van blijvende ontmoetingsplekken, speel- en sportvelden in onze ontwikkelingen. En als bedrijfspartners van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij zorgen we voor rookvrije zones, zodat kinderen gezond kunnen opgroeien, spelen en wonen. En in het faciliteren van jaarlijkse evenementen als een buurtbarbecue in deze gebieden wat ook bijdraagt in een andere VanWonen-ambitie: blijvende betrokkenheid. We willen meer doen dan mooie dingen maken.’ VanWonen streeft waar mogelijk ook naar inclusiviteit in haar ontwikkelingen. De ontwikkelaar realiseert wijken waarin plek is voor verschillende doelgroepen. ‘We maken liever geen buurten waarin alleen sociale huurwoningen komen of uitsluitend woningen voor de happy few. We creëren leefomgevingen waar juist door een diversiteit aan functies en bewoners er een woonwijk ontstaat waar iedereen graag deel van uit maakt.’ KNOOP XL Peter Diepenhorst: ‘De eerste VanWonen ontwikkeling in Brabant wordt De Vierlander, onderdeel van het plangebied Knoop XL in Eindhoven.’ Knoop XL omvat het binnenstedelijke gebied rondom het centraal station - van het PSVstadion tot aan de Dommelvallei. Nu wonen hier nog slechts tweehonderd mensen, in de komende vijftien jaar moet dit aantal groeien naar 16.000 bewoners in 9.000 woningen. ‘Bij deze ontwikkeling zijn inmiddels concrete stappen gezet en we vertrouwen erop dat de ruimtelijke procedures op korte termijn Peter Diepenhorst, Projectontwikkelaar VanWonen Impressie nieuwbouw De Vierlander, gezien vanaf het verblijfsdak op stadsniveau
25 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 kunnen worden opgestart. Sterker nog, de gemeente heeft aangegeven dat wij met onze ontwikkeling de koploper zijn -aan de noordkant- van Knoop XL. De sloop staat dan ook al op onze planning en we verwachten eind volgend jaar aan te kunnen vangen met de bouwwerkzaamheden.’ VanWonen gaat op deze locatie 250 woningen naar ontwerp van architectenbureau Mecanoo ontwikkelen met in de onderste bouwlaag een commerciële plint. ‘Ook voor deze ontwikkeling geldt dat we niet alleen naar het gebouw kijken, maar ook naar de omgeving. We gaan het bestaande, geasfalteerde parkeerdek zoveel mogelijk vergroenen om de toekomstige gebruikers een waardevolle prettige verblijfplaats te kunnen bieden Daarnaast zorgen we dat de woningen goed georiënteerde buitenruimtes krijgen en een verblijfsdak op stadsniveau. Het is geweldig om mee te werken aan de verkleuring van dit gebied. De grijze kantoorkolossen maken de komende jaren plaats voor prachtige woongebouwen en de huidige verkeersader -Fellenoord- wordt getransformeerd tot een groene verkeersluwe stadsboulevard. De horizon voor de totale ontwikkeling is vijftien jaar. Wij verwachten dat onze ontwikkeling er al binnen vijf jaar staat. Waarom we zo snel verwachten te realiseren? Dat heeft met de reeds aanwezige infrastructuur en onze ambities te maken. Bouwen hoeft wat ons betreft niet vreselijk lang te duren.’ Ook bij deze ontwikkeling legt VanWonen de lat hoog op het gebied van duurzaamheid. In het vervolg van het ontwerpproces ligt er een stevige ambitie op BENG-3. Zo wordt het project aangesloten op een warmte- en koudeopslagsysteem (WKO). En worden er naast de groene daken PV-panelen toegepast op de hoogste daken. Deze vergroening maakt bovendien waterretentie mogelijk. Het hemelwater wordt vastgehouden wat wateroverlast bij stortbuien voorkomt. Ook de groene daken op het gebouw leveren hieraan een positieve bijdrage. Met de terreininrichting beperken we de hittestress in de omgeving. Zo creëren we in de directie omgeving van De Vierlander een aantrekkelijke, duurzame, veilige en aangename verblijfs- en ontmoetingsruimte. Tot slot: VanWonen zet ook in op hergebruik van materialen die uit het bestaande gebouw komen. De betonnen gevels worden ingezet voor de terreininrichting en ook De Paddenstoel, een historisch waardevol element van het gebied, krijgt een nieuwe locatie. De Vierlander (huidige situatie), Eindhoven Bart Arts, Ontwikkelingsmanager VanWonen
26 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Voor NBU zijn alleen moeilijke puzzels uitdagend genoeg
B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 27 Séverine Blok en Jan Voesenek
28 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 EXPANSIEDRIFT ‘De oorsprong van ons bedrijf ligt in Zeeland,’ vangt Jan Voesenek aan. ‘Na de watersnoodramp was er in deze provincie een schrijnend tekort aan middenhuurwoningen. Een opgave waar de gemiddelde Zeeuwse aannemer vanwege de omvang van zijn bedrijf niet aan kon bijdragen. Een aantal Zeeuwse bouwbedrijven besloot daarom begin jaren zestig de krachten te bundelen en vormden tezamen Walcherse Bouw Unie. Nadat deze activiteiten op volle stoom waren, werd besloten om met dezelfde drive ook de regio’s Brabant en Rotterdam te veroveren. Tussentijds is het bedrijf WBU verkocht en sinds midden jaren negentig zijn alle ontwikkel- en bouwactiviteiten voor WestBrabant, Rotterdam en Zeeland ondergebracht onder de vlag van Nederlandse Bouw Unie in Etten-Leur.’ HET UNIE-GEVOEL De roots van NBU en haar medewerkers zijn bepalend voor het werkgebied van deze ontwikkelende bouwer. Wij zien graag dat mensen feeling hebben met de plek en de omgeving waar ze werken. NBU’ers zijn familie. Daar hoort bij dat je kritisch blijft op jezelf én op elkaar als je de beste wilt zijn in je vak. We kiezen expliciet voor binnenstedelijke ontwikkelingen waar complexiteit de boventoon voert. Om deze projecten tot een succes te brengen, is samenwerking onmisbaar. Niet alleen intern, juist ook met onze externe partners waar wij vaak al jarenlang mee samenwerken zoals architecten, constructeurs, landschappers, gemeentes, corporaties, beleggers en installateurs. Het samen leggen van die enorme puzzel is wat ons werk zo mooi maakt,’ vult Séverine Blok aan. KRUISBESTUIVING ‘We houden inderdaad niet van simpele opgaves. Nadenken tot achter de komma, dát is ons ding. Over de gebouwen én de leefomgeving. We puzzelen net zo lang tot we de perfecte mix van wensen -denk aan esthetiek, functionaliteit en duurzaamheid- en de uitwerking daarvan hebben gerealiseerd. Maar we zijn ook praktische mensen. Geen getreuzel of ellenlange contracten. Met ons acceleratievermogen en slagkracht maken we tempo,’ vult Voesenek aan. ‘Of het nu vrijstaande woningen zijn, een woontoren, rijtjeshuizen, koop of sociale huur, je bent pas echt duurzaam als je decennia later nog steeds met trots langs je project kunt rijden. Voor de echte uitdagende projecten, kom je automatisch in de stad terecht. Daarom houden we ook zo van de grotere steden in ons werkgebied. En wat we daar leren, nemen we mee in de aanpak bij al onze projecten.’ ANDERS DAN DE NAAM VAN NEDERLANDSE BOUW UNIE DOET VERMOEDEN, CONCENTREERT HET BEDRIJF ZICH VOORNAMELIJK OP ONTWIKKELING VAN BOUWPROJECTEN IN DE DRIEHOEK TILBURG-ROTTERDAM-MIDDELBURG. DIRECTEUR JAN VOESENEK EN ADJUNCT-DIRECTEUR PROJECTONTWIKKELING SÉVERINE BLOK NEMEN ONS MEE IN DE ENERVERENDE GESCHIEDENIS VAN NBU, IN DE KRACHT VAN DE UNIE EN IN DE IMPOSANTE PROJECTEN.
29 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 VAN BESOUW GOIRLE Met trots presenteert Nederlandse Bouw Unie de herontwikkeling Van Besouw Goirle, onderdeel van de Zuidrand Goirle. Stoer wonen op een prachtige locatie tussen de monumentale delen van de fabriek van Van Besouw. De Van Besouw-locatie is een complexe en omvangrijke operatie die jaren in beslag neemt. Het plangebied van ongeveer zes hectare biedt ruimte aan circa 190 woningen in een groene setting. Niet alleen de koop- en huurwoningen en appartementen in dit plan worden kwalitatief hoogwaardig uitgevoerd, ook de inrichting van de openbare ruimte is van bijzonder hoge kwaliteit. De gebouwen, straten en pleinen zijn ontworpen als geheel, met verwijzingen naar de vroegere functie en behoud van de schoorsteen als icoon van de nieuwe wijk. De gevel van het voormalig hoofdkantoor van Van Besouw en de voormalige portiersloge blijven bewaard en worden getransformeerd. Van het voormalige accupompgebouw wordt een replica gebouwd. Door bestaande kwaliteiten met nieuw te combineren ontstaat een nieuwe wijk met een oude ziel. VAN BERGENPARK ETTEN-LEUR Op een prachtige locatie, dichtbij het winkelcentrum Van Bergenplein in Leur, werkt NBU aan de planvorming voor de herontwikkeling van het GGZ Breburg-terrein, het Van Bergenpark. Het plangebied van ongeveer 7 ha. is groot genoeg om circa 220 woningen te realiseren in een ruime groene setting. Het plan bestaat uit een mix aan woningtypen van appartementen (sociale en middenhuur alsmede koop) tot rijwoningen, tweekappers en vrijstaande woningen. Het grootste deel betreft nieuwbouw, daarnaast is ook het markante, voormalig GGZ-gebouw met monumentale voorgevel uit de beginjaren 1900 getransformeerd naar twintig luxe koopappartementen onder de naam Residentie Antonius. De uitstraling en klasse van een klassiek gebouw, met een afwerking- en duurzaamheidniveau (inclusief bodemwarmtepomp) dat toekomstproof is. WOONPARK SCULTURA BREDA Aan de zuidzijde van Breda heeft NBU in samenwerking met WonenBreburg Woonpark Sculptura ontwikkeld en gerealiseerd. Modern wonen in een park, midden in het groen en tussen mooie waterpartijen. En met het centrum van Breda en het sfeervolle Princenhage en Mastbos op fietsafstand. Een stedenbouwkundig pareltje. Woonpark Sculptura biedt ruimte aan ruim honderd grondgebonden woningen -vrijstaand, tweekappers en eilandwoningen-, een zorgcentrum en een mix van koop- en huurappartementen (248 appartementen totaal) in drie woontorens van ieder ruim 60 meter hoog voorzien van gebouwd parkeren.
30 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 INSPIRERENDE EN DUURZAME LEEFOMGEVINGEN BEDENKEN EN ONTWIKKELEN, DAT IS DE PASSIE VAN AM. DEZE LANDELIJK OPERERENDE GEBIEDSONTWIKKELAAR IS ONDERDEEL VAN KONINKLIJKE BAM GROEP EN WERKT VANUIT HAAR HOOFDKANTOOR IN UTRECHT EN VERSCHILLENDE FLEXKANTOREN -WAARONDER IN EINDHOVEN- OP ANDERE PLEKKEN IN ONS LAND. ALS HET OM GEBIEDSONTWIKKELING GAAT, LEGT AM DE LAT HOOG. WE PRATEN EROVER MET ADJUNCT-DIRECTEUR JAAP VAN ENGELSHOVEN. AM vertaalt maatschappelijke uitdagingen door naar nieuwe leefomgevingen
31 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Jaap van Engelshoven
32 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 ‘De verantwoordelijkheid van een gebiedsontwikkelaar gaat verder dan de oplevering van een project. We kijken dus niet alleen naar architectuur en stedenbouw, maar expliciet ook naar aspecten als duurzaamheid en gezondheid. Daarom hebben we vijf kernthema’s vormgegeven die de lat zijn waarlangs we ons werk doen. Deze thema’s zijn overigens niet in beton gegoten. Als het maatschappelijke debat daarom vraagt, passen we ze aan.’ GEDURFDE DUURZAAMHEID De opgave om onze leefomgeving te verduurzamen, is groot en complex. Gebiedsontwikkeling biedt een kans om tot vernieuwende, integrale oplossingen te komen voor duurzame, bereikbare en klimaatbestendige wijken en steden. AM werkt samen met uiteenlopende partijen aan vernieuwende en opschaalbare oplossingen voor gebieden. Dat doet het bedrijf op de pijlers energietransitie, circulair ontwikkelen, klimaatadaptatie en duurzame mobiliteit. DE INCLUSIEVE STAD AM daagt zichzelf en haar partners -waaronder gemeenten, ondernemers en bewoners- uit om ruimte te creëren voor iedereen. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is dat er voldoende ruimte voor uiteenlopende groepen gecreëerd wordt. Want variatie en differentiatie zijn onmisbaar voor een leefbare, inclusieve stad. HEALTHY URBAN LIVING & WORKING AM loopt vanuit dit thema voorop met gezonde concepten voor werken, wonen en winkelen. Concepten waarbij het welzijn van bewoners en gebruikers centraal staat. AM opereert op drie niveaus: het Gebouw, het Gebied en het Gedrag. STAD- EN GEBIEDMAKER Stedelijke vernieuwing vindt altijd plaats in een bestaande stedelijke omgeving en moet dus ook verbinding maken met het verleden en heden van de locatie én daar waarde aan toevoegen. Zo werkt AM in Breda rond de Spoorzone vanuit dit thema aan Drie Hoefijzers en in ‘s Hertogenbosch bij het Gasthuiskwartier. Een dynamische, nieuwe leefomgeving in een historische setting. Een plek waar mensen met plezier wonen, werken, verblijven en recreëren. Een plek die je moet ervaren. GELUKKIG LEVEN Hoe AM greep krijgt op de emotie en de sociale kant van wonen? Door te denken in scenario’s -hoe gebruiken mensen een (buiten)ruimte?- en het onderscheiden van relevante psychologische behoeften: identiteit, stimulering, hinder, natuur, sociabiliteit, controle, oriëntatie en veiligheid. De inrichting van de gebouwde omgeving heeft invloed op deze variabelen. Hier ligt vooral rondom gebouwen -in de stedelijke ruimte- een belangrijke uitdaging. Verder is van belang om aandacht te besteden aan sociale relaties. Slechte sociale structuren kunnen -in combinatie met een verkeerd ruimtelijk ontwerp- leiden tot verval en verpaupering. BEREID OM VER TE GAAN ‘In Breda zijn we op de locatie van de voormalige Hero-fabriek bezig met de ontwikkeling van een extreem groene wijk die recht doet aan het fabrieksverleden van de plek. Healthy urban living & working staat hier centraal. Kijk, we hebben geen invloed op wat mensen in hun eigen huis doen, maar we kunnen wél de omgeving positief beïnvloeden. We richten de wijk dus zo in dat bewegen en samenzijn gestimuleerd worden en we zijn we met de gemeente aan het onderzoeken of we een rookverbod in het openbare gebied van de wijk kunnen instellen. We zijn geen moraalridder, maar zijn wel bereid ver voor deze doelen te gaan.’ STRIJD TEGEN VEREENZAMING ‘Het sociale aspect is ontzettend belangrijk om vereenzaming tegen te gaan. Daar besteden we dus veel aandacht aan. Op de Hero-locatie realiseren we een soort stamtafel -vergelijkbaar met een stamtafel in een café- waar mensen drempelloos kunnen samenkomen. Om met elkaar bij te praten, maar ook om naast elkaar de -digitale- krant te lezen. Daarnaast zijn we met de woningcorporatie in gesprek over de ontwikkeling van een huiskamer waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten. We hopen zelfs een manager aan te kunnen trekken die activiteiten kan laden en die de bewoners van de twintig zorgappartementen in de wijk kan begeleiden in hun activiteiten. Hierbij denken we aan groenvoorziening en het schenken van koffie in de woonkamer.’ AM is voor Hero ook in gesprek met een sportschoolhouder om de locatie onder het viaduct een passende invulling te geven. ‘Tijdens de pandemie hebben veel
33 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 sportschoolhouders hun activiteiten naar buiten verplaatst. Deze locatie leent zich bij uitstek voor dergelijke activiteiten. Het nadenken over en het uitwerken van dit soort aspecten is iets waar we ons mee proberen te onderscheiden.’ PROJECT LICHTHOVEN In Eindhoven, op de plek van het oude postkantoor, ontstaat een nieuw stukje stad. Van het Stationsplein tot aan de Dommel krijgt Eindhoven nog meer glans met Lightyards. The Student Hotel, het eerste gebouw in het gebied, is inmiddels vol in gebruik. Het project bestaat verder uit twee statige woongebouwen (Highlight en Lumen) met zowel huur- als koopappartementen in verschillende prijsklassen en een state-of-the-art kantoorgebouw (Connector). Alle gebouwen staan in een groene, levendige omgeving met een prachtig vormgegeven binnenterrein waar het prettig en veilig verblijven is en waar je als toekomstige bewoner van alle gemakken voorzien bent. Ook hier stelt AM het ontmoeten centraal. Op het binnenterrein worden bbq-faciliteiten gecreëerd, in Highlight wil AM een mini-bioscoop of gameroom inrichten en op het dak van de 75 meter hoge toren komt een prachtige daktuin. PROJECT LINCK In het centrum van Oss komen circa tweehonderd woningen voor jong en oud(er) in een mix van huur en koop op de locatie van het voormalige belastingkantoor en de parkeerplaats Maasvallei. Door het delen van voorzieningen, zoals een gezamenlijke daktuin en meerdere collectieve ruimten, ontstaat verbinding en ontmoeting tussen bewoners. De bruggen in het plan maken deze verbinding zichtbaar. De stadskas in het binnenhof is bedoeld voor bewoners van Linck, maar ook voor omwonenden en gebruikers van de plintfuncties. Linck is klimaatadaptief, klimaatneutraal en natuurinclusief. Het levert een waardevolle bijdrage aan de biodiversiteit van de plek en de stad. Het binnenhof aan de zijde van de Maasvallei staat voor rust. Door het parklandschap met wandelroutes worden de verschillende onderdelen van de stad met elkaar verbonden. Onder het parklandschap wordt geparkeerd en daarmee wordt het gebied autoluw. Aan de zijde van de Raadhuislaan zal Linck bijdragen aan de levendigheid van de Raadhuislaan. Door inzet van co-creatie worden de functies op de begane grond ingevuld. Ook een vertegenwoordiging van omwonenden en mogelijk toekomstige bewoners wordt betrokken.
34 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 In living lab Berckelbosch krijgt biodiversiteit steeds meer ruimte Michiel Blom
35 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 BALLAST NEDAM DEVELOPMENT IS ALS GEBIEDSONTWIKKELAAR VAN DE NIEUWE, DUURZAME STADSWIJK BERCKELBOSCH IN EINDHOVEN VERANTWOORDELIJK VOOR ZOWEL DE AANLEG VAN HET OPENBAAR GEBIED ALS VAN DE REALISATIE VAN DE BIJNA DUIZEND WONINGEN. HET GEBIED KENMERKT ZICH DOOR TOT WASDOM GEKOMEN BESTAAND EN NIEUW GROEN, WAARBINNEN DE WONINGEN IN DEELFASEN WORDEN GEREALISEERD. ALLE NIEUWBOUWWONINGEN WORDEN GASLOOS EN ZIJN ENERGIE NEUTRAAL OF ZELFS NUL OP DE METER. e belangrijkste ambitie van Ballast Nedam Development is het maken van gezonde woonomgevingen voor mens en dier. Dat is ook de reden waarom we in Berckelbosch samenwerken met Vogelbescherming Nederland,’ vangt senior developer Michiel Blom aan. OVER BALLAST NEDAM DEVELOPMENT Ballast Nedam Development is onderdeel van de wereldwijd opererende Renaissance. De Nederlandse projectontwikkelaar heeft een internationale oriëntatie. Letterlijk: de expertise en inspiratie wordt uit binnen- en buitenland gehaald en de impact is voorbeeld voor de rest van de wereld. En figuurlijk, want bij Ballast Nedam Development vinden ze dat ieder project beter moet zijn dan het vorige en schuwt hierbij het experiment niet. BIODIVERSITEIT KRIJGT EEN STEEDS GROTERE ROL ‘Ruimtelijke ontwikkelingen staan niet bekend om hun korte doorloopsnelheid. Met Berckelbosch zijn we al een jaar of tien bezig. Inmiddels is Berckelbosch een rijdende trein waar we continu nieuwe ideeën aan toevoegen. Tijdens de realisatie van de eerste woningen legden we ons toe op vermindering van verbruik van energie van de woningen en het verduurzamen van de woningen.
36 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 Nederland informeren we bewoners ook over de vogelstand. Zo zorgen we ervoor dat biodiversiteit steeds meer gaat leven.’ VOGELS ZORGEN VOOR GELUK ‘Bovendien is het zo dat meer vogels in de wijk voor gelukkiger bewoners zorgen. We willen bijdragen aan de bewustwording van de bewoners van onze projecten. En aan het vergroenen van ons land. Dat gaat niet van vandaag op morgen, maar wij streven ernaar om bij elke nieuw project en elke ingreep in bestaande bouw groener te worden en mens en dier samen te brengen. In Berckelbosch heeft dat tot nu toe geleid tot een biodiverse wijk die de titel meest natuurinclusieve wijk van Brabant mag dragen.’ SAMEN MET JOGG MAKEN WE GEZOND GEWOON Ballast Nedam Development werkt sinds kort ook samen met Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). Deze landelijk opererende organisatie streeft naar een gezonde maatschappij waarin welwaartsziekten als overgewicht en obesitas geen kans meer maken. ‘JOGG hanteert een brede benadering om haar doel te behalen. Ze zoeken partijen als supermarkten, scholen en sportclubs op, maar wijzen ook gemeenten Inmiddels heeft onze focus steeds grotere vormen aangenomen en wordt de gebiedsontwikkeling holistisch benaderd. Berckelbosch is voor ons een proeftuin voor bevordering van de biodiversiteit, vergroening en verduurzaming. Zo voorzien we nu alle woningen van groendaken en regentonnen en biodiversiteit bevorderende hagen. Ook denk we na over waterbeheer -we maken bewoners daar ook bewust van- en we geven in samenwerking met Vogelbescherming Nederland een boost aan de biodiversiteit van de wijk. Zo organiseren we regelmatig samen een vogelsafari waar we op zoek gaan naar de Big Five in de wijk en geven we meteen tips om een versteende tuin te voorkomen.’ NATUURGEBIEDEN IN STEDELIJKE OMGEVINGEN GROEIEN HARD ‘Voorheen werd het groen de openbare ruimte ingericht met een strak grasveld, een monocultuur. Nu laten we de natuur weer echt natuur zijn waardoor we de permacultuur een handje helpen en er een samenhangend ecosysteem ontstaat. Dat doen we door meer bloemen en kruiden toe te voegen aan zo’n stuk groen. Het zorgt voor een betere insectenstand en een toenemende biodiversiteit. Verder bouwen we vogelnestkasten letterlijk in de gevels van de woningen in nieuwe deelplannen en zorgen we voor de aanwezigheid van kraam- en nestkasten voor vleermuizen. We zetten ons ook in om bewoners bewuster te maken en geven ze inzicht in hoe ze hun tuinen groener kunnen inrichten. En het werkt! Wist je dat de hardst groeiende natuurgebieden in de stedelijke omgeving liggen? Dat heeft alles te maken met de vergroening van onze tuinen. In samenwerking met Vogelbescherming Natuurlijk groen en bloemen in de wadi
37 B R A B A N T I N O N TW I K K E L I N G | 2 0 2 2 en partijen als het onze op de noodzaak van een gezond gewicht. Wat wij kunnen betekenen? Wij kunnen zorgen voor een gezonde ruimtelijke omgeving, die natuurlijk bewegen stimuleert en faciliteert. Overigens doen we dat in onze projecten niet uitsluitend voor de jeugd, maar voor alle bewoners. In Berckelbosch maken we ons naar aanleiding van deze samenwerking extra hard voor de aanleg van een stadspark langs het kanaal waar voldoende ruimte komt voor sport én ontspanning. Denk aan de aanleg van een trimparcours, het plaatsen van sporttoestellen, een lage steiger om makkelijk te gaan suppen en het faciliteren van een tappunt voor water.’ PETITIE NATUURINCLUSIEF BOUWEN ‘Ik vind het bijzonder dat wij als ontwikkelaar elke dag opnieuw een stukje maatschappij mogen maken. Het is in onze ogen dan ook zeer logisch dat we maatschappelijke issues oppakken en ons steentje bijdragen aan de oplossing. Zo zorgen we voor aantrekkelijk en toekomstbestendige wijken.’ Geen loze woorden van de senior developer van deze ontwikkelaar, zo blijkt uit de petitie die Onno Dwars, CEO van Ballast Nedam Development samen met Lodewijk Hoekstra van NL Greenlabel heeft geïnitieerd. In de petitie roepen de heren de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening op om natuurinclusief bouwen tot de norm te verheffen. ‘Een groot deel van de markt staat vierkant achter deze petitie en de minister heeft toegezegd onze input te gebruiken voor nieuwe wetgeving. De nood is hoog: de natuur en natuurlijke leefomgeving is in het geding, de biodiversiteit neemt af en daarmee zijn ook wij mensen in gevaar. Dit probleem kunnen we gezamenlijk aanpakken door natuurinclusief bouwen tot de norm te verheffen. We zijn er klaar voor- sterker we doen het al! Met succes, de minister is inmiddels in gesprek om tot een nadere uitwerking te komen.’ Recent opgeleverde woningen deelplan “Strauss”
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=